Verschillende soorten scharnieren
Je zou gemakkelijk kunnen denken dat design en versiering tegenwoordig meer aandacht krijgen dan vroeger. Wat scharnieren betreft, is het precies het tegenovergestelde. De vroege scharnieren uit de 16e en 17e eeuw konden sierlijk versierd zijn en hadden zowel een decoratieve als een ophangfunctie. Het is niet voor niets dat de artistiek gevormde platte scharnieren die in de 18e eeuw gebruikelijk waren, soms peperkoekbeslag worden genoemd.
De bandscharnieren waren smal en konden de hele breedte van de deur bedekken. Ze dienden dus niet alleen als scharnier, maar ook om de planken van de deur bij elkaar te houden. Het bandscharnier had vaak een uivormige afwerking.
De platte scharnieren kwamen in gebruik toen spiegeldeuren populairder werden, omdat de scharnieren dan korter konden zijn en geen planken meer hoefden vast te houden. Ze werden nog steeds aan de buitenkant van de deur gemonteerd en konden rijkelijk versierd en artistiek vormgegeven zijn.
De scharnieren die in de deur worden geklapt, worden vaak'Franse scharnieren'genoemd. Ze hadden gesmede knoppen die in het begin van de 19e eeuw volledig rond werden. Een andere oude benaming voor scharnieren is Hamburgse scharnieren of Noorse scharnieren.
De grootte van ouderwetse scharnieren in Zweden wordt vaak aangegeven in de oude maat verktum (iets kleiner dan de Engelse inch).
In Zweden begon men scharnieren met kogellagers te vervaardigen om de slijtage te verminderen die ontstaat wanneer een zware deur aan hen wordt opgehangen. Er zijn ook varianten met een "slijtring" die kan worden vervangen wanneer deze versleten is.
Paalscharnieren die meer lijken op de huidige scharnieren kwamen rond de eeuwwisseling van 1800 in gebruik. Aanvankelijk waren ze gevouwen en omgeslagen rond de achterkant van de deur en bevestigd aan de binnenkant van de deur. Deze modellen waren meestal met de hand gesmeed en hadden geprofileerde scharnierpennen die waren vervaardigd door middel van diepsmeden. Het huidige type deurbeslag, dat aan de achterkant van de deur wordt bevestigd, kwam pas in de tweede helft van de 19e eeuw op. Dat was ook het moment waarop beslag en gietijzeren onderdelen in fabrieken werden geproduceerd. Het was echter nog steeds gebruikelijk om oude beslagen te hergebruiken en te repareren, zowel om economische als om praktische redenen. Maar naarmate de productie van industrieel vervaardigde producten toenam, werden veel oude smeedijzeren onderdelen vervangen. In de shakerstijl, die zijn hoogtepunt bereikte in het midden van de 19e eeuw, zijn scharnieren een belangrijk detail. Voor een complete Shaker-keuken worden de keukenkastdeuren voorzien van stapelscharnieren, bij voorkeur met een kegelvormige knop, en worden ze in dezelfde kleur als het houtwerk geverfd.
De raamscharnieren waren aanvankelijk opbouwscharnieren, maar zijn in de loop der tijd vervangen door staafscharnieren omdat de ramen steeds zwaarder werden.
Versieringen rond de eeuwwisseling
De staafscharnieren of stapelscharnieren die in de 18e eeuw werden geïntroduceerd, werden steeds eenvoudiger en de knoppen kregen in de 19e eeuw een steeds meer uitgeklede vorm. Behalve dat de knop het scharnier versierde, beschermde hij ook tegen regen en vuil. De knop had meestal de vorm van een ronde bal, maar evolueerde later naar een meer conische vorm. De conische knop bleef in gebruik tot ver in de 20e eeuw, samen met knoppen die doen denken aan een eikel en een speelfiguur voor een fiaspel. De mooiste scharnieren werden meestal geplaatst op deuren en ramen aan de straatkant. Aan de binnenkant van het huis koos men liever voor eenvoudigere (en goedkopere) varianten, omdat deze niet zo opvielen.
Links of rechts?
Als u naar uw deur kijkt in gesloten toestand en het scharnier is zichtbaar aan de rechterkant van de deur, dan is de deur rechtshangend. Als ze aan de linkerkant zitten, is de deur dus linkshangend.
Bescherm tegen roest met lijnolie!
Het onbehandelde staal moet worden behandeld om roestvorming te voorkomen. Als u het beslag tegen roest wilt beschermen zonder de kleur te veranderen, kunt u het insmeren met gekookte lijnolie van goede kwaliteit, of met Selders roestwerende olie. Vergeet niet om eventueel overtollige olie nadat deze is ingetrokken! Een andere mooie optie is om het scharnier te schilderen met dezelfde lijnolieverf als de kastdeur, het raam of de deur.
